Orain bi urte, albiste hunkigarria iritsi zen: IBMk ordenagailu kuantiko bat instalatuko zuen Donostian. Hasieran, fisika kuantikoaren inguruko ezjakintasun orokorra handia zen, baina gaur egun, proiektuak piztutako interesak eta bere tamainak proiektu historiko bihurtu dute.
2028rako prest egongo den Quantum System Two izango da instalatuko den gailua. IBM multinazionalaren aurreratuena da, eta Europan jarriko den lehena. Une horretan, munduan bi bakarrik egongo dira: bata Japonian eta bestea Donostian.
Euskal espedizioa AEBetara: teknologiaz harago
Ikerbasquek, Zientziarako Euskal Fundazioak, euskal kazetarien espedizio bat antolatu du AEBetara, IBMren ordenagailu kuantiko aurreratuak eta horien inguruko ekosistema ikusteko. Bidaiak “Ispiluaren atzean” sentsazioa utzi zuen, non Lewis Carrollek bere Aliziari bezala, gure kazetariek ere mirari teknologikoen mundura salto egin baitzuten.
Qubit-ak: bitaren logika hautsi duen oinarria
Ordenagailu kuantikoak ezin dira konparatu ordenagailu klasikoekin. Qubit izeneko informazio-unitateekin funtzionatzen dute, zeinak bit arrunten ez bezala, aldi berean 0 eta 1 izan daitezkeen proportzio desberdinetan. Hori dela eta, milaka konbinazio posible eskaintzen dituzte, eta hori bereziki erabilgarria da adimen artifizialean, ikaskuntza automatikoan, logistikan edo material berrien diseinuan.
Quantum System One: erreferentziazko aurrekaria
Kazetari taldeak New York estatuan dagoen Rensselaer Polytechnic Institutera egindako bisitan, Quantum System One ordenagailua eta haren instalazio-prozesu konplexua gertutik ezagutu zituzten. Han zehaztu zuten, adibidez, chip-a -273,15 ºC inguruan egon behar duela eta bibrazio zein kanpo partikulekiko babestua, oso sentikorra baita.
Hala ere, ordenagailua ez da apaingarri hutsa: unibertsitateko ikasleek sarbide zuzena dute eta horrek ikasleen interesa areagotu du, matrikulazioan eragina izan arte.
«Bizitza osoa daramat konputazioan, baina hau da erronka handiena. Haur baten lehen urratsak balira bezala da», azaldu zuen Jeff Miner, proiektuaren arduradun ohietako batek. Eta Osama ikertzaileak gehitu zuen: «Mapa esploratzen ari gara».
Donostiarako eredua: potentzia eta hazkundea
IBMren Thomas J. Watson Research Center zentroan, kazetariek Donostian jarriko denaren berdina den System Two ordenagailua ikusi ahal izan zuten. Bere egitura erdian chip-ak kokatzen dira, eta hiru “hegalez” osatzen da informazioa ordenagailu arruntetatik itzultzeko eta testak egiteko.
Quantum System One-ek kandela-egitura bakarra daukan bitartean, System Two-k hiru izatera irits daitezkeen egitura independenteak izan ditzake, bakoitza hiru prozesagailurekin. Donostiako sistemak hasieran prozesagailu bakarra izango du (156 qubit), baina diseinu modularrak aurrerantzean hazteko aukera ematen du.
Euskal estrategia: tresna batetik ekosistema osora
Euskal espedizioa osatzen zutenen artean izan ziren Adolfo Morais, Zientzia eta Berrikuntza sailburuordea, eta Miguel Angel Arocena, Ikerbasqueko gerentea. Moraisek azpimarratu zuen ordenagailuaren instalazioa “Basque Quantum” estrategia integral baten parte dela: «Ez da soilik ordenagailua ekartzea, baizik eta ekosistema kuantiko oso bat sortzea da helburua».
Proiektu honek dagoeneko 153 milioi euroko inbertsio publikoa jaso du Eusko Jaurlaritzaren eta Diputazioaren eskutik, eta System Two-rekin batera superordenagailu klasiko bat ere instalatuko da Ikerbasqueren eraikin berrian. Helburua: bi teknologia horiek uztartu eta gaitasun berriak garatzea.
Gainera, maiatz honetarako ordenagailu kuantikoaren erabilerarako aurreikusitako edukieraren %100a betea dagoela baieztatu dute. «Berri bikaina da, interes handia dagoela erakusten duelako», esan du Moraisek, eta enpresentzat zein administrazioarentzat erabilera sustatuko dutela iragarri du.
Etorkizuna: Starling ordenagailua eta jauzi erraldoia
IBMren epe luzeko helburuen artean dago 2029rako Starling izeneko ordenagailu kuantiko handi bat martxan jartzea. Aurreikuspenen arabera, sistema horrek gaur egungo ordenagailu kuantikoek baino 20.000 aldiz eragiketa gehiago egiteko gaitasuna izango du.
Donostiara bidean bueltan, ordenagailu arruntetan idazten zuten kazetariek argi zuten zerbait: konputazio kuantikoa abiada bizian doa aurrera, eta oraingoan, Euskal Herriak ez du trena galdu.
