Laszlo Krasznahorkai idazle hungariarrak jaso du 2025eko Literaturako Nobel saria, eta horrekin, hamarkadetan zehar sortutako ibilbide literario berezia aitortu zaio. Bere lanek —melankoliaz, ironiaz eta sakontasun intelektualaz beterikoek— mundu osoko irakurleak liluratu dituzte, baita kritikarien miresmena ere.
«Ez nuke gezurrik esan nahi. Oso interesgarria litzateke sari hau jasotzea, baina harrituta geratuko nintzateke irabaziko banu», zioen idazleak otsailean, Stockholmen egindako elkarrizketa batean, bere azken eleberria —Herscht 07769— aurkezten ari zela. Orduan oraindik ez zekien hitz horiek profetiko bihurtuko zirenik.
Gyula, betiko inspirazio iturria
1954ko urtarrilaren 5ean Gyulan jaioa, Krasznahorkairen literaturan jaioterriak presentzia nabarmena du. Errumaniaren mugatik gertu dagoen hiri txiki hori da bere unibertso narratiboaren bihotza: ‘Tango satánico’ eta ‘La melancolía de la resistencia’ eleberrien eszenatokia izan da, eta Guerra y Guerra lanaren hasiera ere bertan kokatu zuen. «Gyula da nire abiapuntua, nire munduaren erdigunea», adierazi zuen behin.
Hasieran Zuzenbidea ikasi zuen Szeged eta Budapesteko unibertsitateetan (1973–1978), baina bide hori utzi eta bizimodu xumeagoetan aritu zen: meatzari, zaindari eta bulego-langile. Garai horretan hasi zen literaturarekiko interesa garatzen, eta 1977an Andragogia eta Filologia Hungararra ikastera itzuli zen Budapestre.
Haren lehen testuak Mozgo Vilag bezalako aldizkari prestigiodunetan agertu ziren, eta 1985ean argitaratu zuen bere lehen eleberria, ‘Tango satánico’. Lan hura izan zen hungariar literaturan pizkunde berri baten seinale: esaldi luze eta hipnotikoen bidez, egileak giza pentsamenduaren korapiloak bere osotasunean irudikatu nahi izan zituen.
Prosa zail bezain iradokitzailea
Kritikarien arabera, Krasznahorkairen idazkera exijentea baina hipnotikoa da. Frase amaigabeetan eta puntuazio urritan oinarritutako estilo bereziak irakurlea arreta osoz jarraitzera behartzen du. Hala ere, bere tonu ilunak umore sotila ezkutatzen du, eta horrek oreka berezia sortzen du.
2015ean Man Booker Nazioarteko Saria jaso zuenean, epaimahaiak honela definitu zuen: «Krasznahorkai da egungo errealitatea edertasunez, beldurrez eta ironiaz deskribatzen dakien idazlea».
Bestalde, Susan Sontag idazle estatubatuarrak laudorio beroak eskaini zizkion, honela deskribatuz: «apokalipsiaren irakasle hungariarra, Gogol eta Melvillen oihartzunak dakartzana».
Bidaia luzeak eta kolaborazio artistikoak
1980ko hamarkadaren amaieratik aurrera, Krasznahorkai munduan barrena ibili zen: Alemanian, Frantzian, Italian, Grezian, Herbehereetan, Erresuma Batuan, Estatu Batuetan, Txinan eta Japonian bizi izan zen, beti ere Hungariara itzuliz. Garai horretan argitaratu zituen bere lanik ezagunenak: ‘La melancolía de la resistencia’ (1989) eta ‘Guerra y Guerra’ (1999), hamar hizkuntza baino gehiagotara itzuliak.
Garai berean hasi zen Bela Tarr zinema zuzendari ospetsuarekin lankidetzan. Haren eleberriek pantaila handira egin zuten jauzia: ‘Tango satánico’ film arrakastatsuan eta ‘Armonías de Werckmeister’ lanean, zeinaren gidoia bera idatzi zuen.
Apokalipsia, umorearen begiradatik
Krasznahorkairen literaturan apokalipsia ez da hondamendi hutsa, baizik eta gizartearen dekadentziari buruzko hausnarketa ironikoa. Bere lanetan errealitatea melankoliaz eta absurduz iragazten da, eta sarri komunismoaren gainbehera edo mendebaldeko balioen krisia ageri da atze-oihal gisa.
2024an ‘Formentor de las Letras’ Saria jasotzean, idazleak aitortu zuen: «Niretzat idaztea ez da jendearentzat lan egitea; idazten dut niretzat eta oraindik irakurtzen duten gutxi horientzat».
Literatura garaikideko erreferente bat
Laszlo Krasznahorkai gaur egun idazle kultutzat jotzen da nazioartean. Bere obrak irakurle pazienteak eskatzen ditu, baina ordaina ematen du: gizakiaren patuari buruzko begirada sakona eta poetikoa eskaintzen du, umore beltzaren eta desesperazioaren artean.
Kritikariek diote bere lana Hungariako erregimen komunistaren osteko hutsune moraletik sortu zela, baina gaur egun zibilizazioaren gainbeheraren metafora unibertsal bihurtu dela.
