Denboraren joanean, hizkuntza bizirik mantentzen duten esamolde eta adierak ere aldatuz doaz. Batzuk modan jartzen dira, beste batzuk desagertzera kondenatuta daude. Belaunaldi berrien artean ohikoa da esapide berriak sortzea, baina horrek badu ondorio bat: belaunaldi zaharragoek maiz erabiltzen zituzten espresio klasikoak gero eta gutxiagotan entzuten dira gaur egun, transmisio etenak eta ohitura aldaketek bultzatuta.
Herri hizkerako esamoldeak, gero eta urriago
Euskararen kolorea eta ukitu berezia eman duten dozenaka esamolde daude atzean geratzen ari direnak. Hona hemen, galtzen ari diren altxor horien lagin bat, baina ikuspegi narratiboago eta guztiz berrantolatuan:
Zorionak modu jatorrean: «Bejondeizula!»
Zeregin edo lorpen baten aurrean, ahozko zoriontzeen erregina izandako adierazpena.
Ongi etorria edo urtebetetze-oparia: «Urte askoan!»
Lehenengo aurkezpen batean edo urtebetetze batean entzun ohi zen, gaur egun ia nostalgian gordeta dagoen formula.
Nobedaderik ez? «Zaharrak berri»
Ezer berririk kontatzeko ez dagoenean, isiltasuna laburbiltzen duen esamolde xume eta adimentsua.
Eskerrik asko modu elegantean: «Estimatuta dago»
Eskertzeko modu goxoa, gaur egun ordezkapen modernoagoek janda.
Adi: mezua indartzeko «Argi eta garbi»
Zalantzarik gabeko baieztapena egiteko erabiltzen zen, gaur egun ere entzuten bada ere inertzia galduz.
Egindakoen laburpena: «Horrelaxe kontuak eta komeriak»
Bizi-istorio txikiak edo eguneroko gorabeherak ixteko esamolde poetikoa.
Jantzi berriak? «Osasunarekin urratu»
Estreinaldietan zoriontze formula ezin ezagunagoa belaunaldi zaharragoetan.
Nekearen muturra: «Leher eginda»
Egun luze baten ostean askoren ahoan egoten zena.
Egoera blokeatua: «Ez atzera, ez aurrera»
Aurrera edo atzera egiteko aukerarik ez dagoenean erabiltzen zen.
Bero sapa edo ahalegin handia: «Izerdi patsetan»
Izerdia tantaka doanean, hizkera grafiko eta ederra.
Aspaldikoa dela adierazteko: «Ez da atzo goizekoa»
Gai, objektu edo ohitura batek jada ibilbide luzea duela gogoratzeko.
Aholku onaren atzean: «Hobe beharrez»
Ondo pentsatuta, beste norbaiten onerako esandakoa justifikatzeko.
Esamoldeak galtzen ari ote gara?
Hizkuntza sortzailea da eta etengabe berritzen da, baina esamolde hauek galtzea hizkuntza ondarearen galera ere bada neurri batean. Herriko jario naturaletik urruntzen diren neurrian, ahozkotasunak bere ñabardura berezienetako batzuk galtzen ditu.
Zure txanda: zein esamolde mantenduko zenuke?
Euskarak esamolde zoragarriak gordetzen ditu eta horiek ez galtzea hiztunen esku dago. Sare sozialetan askok beren gustuko formulak partekatzen hasi dira: zuk zein gehituko zenuke zerrendara? Zein da oraindik erabiltzen duzuna?
