Azkenaldian Araba, Bizkai eta Gipuzkoako hainbat herritan ohikoagoa bihurtu da anbulantziak errepideetan eta kaleetan ikustea. Ikusgarritasun handiago horren atzean, ordea, ez dago nahitaez baliabide gehiago: Asier Muñoz erizainaren arabera, gakoa da «anbulantzien zerbitzuaren okupazio handia eta langileen saturazioa».
Muñozek urteak daramatza Bizkaiko larrialdiko garraio sanitarioan lanean, koordinazioan zein UVI eta anbulantzia erizaintzadunetan, besteak beste Markina, Gernika, Igorre eta Karrantzan.
Zerbitzuaren bilakaera: boluntariotzatik azpikontrataziora
Muñozen kontakizunean, garraio sanitario urgentearen oinarria boluntarioen sareek jarri zuten: «mende amaieran Gurutze Gorriak edo DYA-k» eramaten zuen jarduna, eta ondoren profesionalizazioa etorri zen.
Bere esanetan, enpresak sartzearekin batera, Osakidetzak zerbitzua azpikontratatu zuen, eta gaur egun enpresei protokoloak ezarri arren, kudeaketa pribatua nagusitu da. Testuinguru horretan, Muñozek ideia bat azpimarratzen du: «enpresek gastu oro saihesten saiatzen dira; funtsean, dirua ateratzera etortzen dira eta alde egiten dute».
La Pau-ren garaia: kudeaketari lotutako salaketak eta amaiera
2019tik aurrera, Grup La Pau kooperatiba katalana Araba eta Bizkaiko garraio sanitario urgentearen eta ez-urgentearen zati baten arduradun izan zen Osakidetzarentzat. Muñozek, ordea, etapa horri buruzko balorazioa gogorra da, eta «kudeaketa negargarria» eta «despropósito» gisa definitzen du. Bere esanetan, arazoak hainbat alorretan pilatu ziren: ibilgailuen egoera (ITVa pasatu gabeko anbulantziak, pneumatiko higatuak), ekipamenduaren mantentzea (kalibratu gabeko materiala) eta gastuak estutzeko moduak, «low-cost» konponbideekin arazoa benetan itxi gabe.
Langileen egoerari dagokionez, Muñozek zerrenda luze bat aipatzen du: botika horniduran arazoak, kontratazioetan iruzurrak, ordaindu gabeko soldatak, EPI falta edo mehatxuak. Adibide gisa, esaten du «1.000 ordu baino gehiago» lan egindako langileak ere izan zirela, hitzarmenak ezartzen zuenetik harago.
Azkenik, 2024ko urrian, sindikatuek egindako presio eta greben ostean, Osakidetzak La Pau alde batera uzten du, zigor administratiboen eta kudeaketa-arazoen ondoren. Muñozek gehitzen du enpresak Katalunian beste lehiaketa bat irabazi ostean, bertako langileei adierazi diela aparteko ordainsaria ezingo diela ordaindu.
Kudeaketa pribatua nagusi: «%90 azpikontratatuta» Osakidetzan
La Pau joan ondoren, Bizkaian Bizkaianb enpresak hartu du anbulantzia pribatuen kudeaketa; Gipuzkoan, Ambulancias Gipuzkoa kooperatiba mantentzen da, eta egitura horrek Araban ere jarduten du. Muñozen esanetan, Osakidetzako anbulantzien «%90 azpikontratatuta» daude, eta sare publikoa oso mugatua da lurraldeka.
- Araba: UVI publikoak hiru dira (Laudio, Gasteiz eta Nanclares). Erizaintzadunak, berriz, pribatuen esku daude Amurrion eta Gasteizen; oinarrizkoak ere pribatizatuta daude.
- Bizkaia: UVI publikoak lau dira (Bilbo, ezkerraldea, eskuinaldea eta Gernika). Erizaintzadun pribatuak zazpi aipatzen dira (Markina, Durango, Igorre…). Oinarrizko 35 anbulantziak pribatuak dira.
- Gipuzkoa: UVI publikoak hiru dira (Donostialdea, Arrasate eta Irun), eta bi pribatu (Tolosa eta Elgoibar). Erizaintzadunen artean badaude publikoak (Donostia) eta pribatuak (Zarautz), eta oinarrizkoak pribatuak dira.
«Gorrian» egongo litzatekeen sistema: lan-karga eta atseden faltaren ondorioak
Muñozen arabera, eguneroko jardunak erakusten du eskariak gora egin duela eta okupazio tasak egoera zaildu duela: «adierazle bat izango bagenu, gorrian egongo ginateke». Lanaldien erritmoari buruz, «síntoma de quemado» aipatzen du, eta azaldu du 12 edo 24 orduko guardietan profesionalek atseden tarte txiki bat behar dutela, baina anbulantzia asko “etengabeko martxan” aritzen direla, batez ere Bizkaian. Horren ondorioz, ohartarazten du alerta batetik bestera kateatzeak lipotimiak, azukre-jaitsierak eta zorabioak eragin dituela kasu batzuetan, atsedenik gabe jarduteagatik.
Bilboko baliabideei buruz ere egiten du alderaketa bat: bere esanetan, Vigo bezalako hiri batean (300.000 biztanle ingururekin) lau UVI daude, eta Bilbon bakarra; eta Bizkaia osoan, milioi bat biztanletik gora izanda, lau bakarrik.
Lurraldeko desoreka praktikoak: distantziak eta estaldura hutsuneak
Muñozek beste adibide batzuk ematen ditu baliabideen presioa azaltzeko. Durangaldean, dioenez, UVIrik ez dago eta erizaintzadun bakarra dago, maiz okupatuta egoten dena. Karrantzan, Cruces ospitalerako joan-etorriak ia hiru ordu har ditzake, eta tarte horretan herria anbulantziarik gabe gelditzeko arriskua aipatzen du. Lekeition, udan biztanleria biderkatu arren, oinarrizko anbulantzia bakarra edukitzearen arazoa ere jartzen du mahai gainean.
Lan-segurtasuna eta berdintasuna: oraindik osatu gabeko bi plan
Bizkaianb sartu denetik, Muñozek dio oraindik ez dela amaitu lan-arriskuen prebentziorako plana, legeak jardunaren hasieratik martxan egotea eskatzen duen arren. Bestalde, berdintasun planaren osaketa ere ez dago amaituta bere esanetan, eta lan-jantziarekin arazo praktikoak daudela azaltzen du: emakume langile askori arropa ez omen zaio egokitzen «beren fisionomiara», handiegi geratzen zaie eta «denarekin kateatzen» dira; horrek lan-istripua eragin dezakeela ohartarazi dutela dio.
Zuzendaritza aldaketak eta publifikazioaren auzia
Azken hilabetean, Bizkaianben barne aldaketa batzuk formalizatu dira: Asier López-ek dimisioa eman du, Fernando Benavides izendatu dute zuzendari gerente, eta Gerardo Azpiazu eragiketa zuzendari. Osakidetzako Larrialdietan ere, Eleder Ríos izendatu dute gerente, Pablo Buscaren lekukoa hartuta, honek osasun arrazoiengatik kargua utzi ondoren.
Muñozek, hala ere, beste kezka bat azpimarratzen du: La Pau-ren garaiko aginte ertainen egiturak jarraitzen duela, eta aldaketa nabarmenenak goiko karguetan gertatu direla. Horri lotuta, kritika egiten du: «2026rako Lakuko aurrekontuen proiektuan ez da agertzen agindutako publifikazioa».
Mobilizazioa eta beste ereduen aipamena: Nafarroako «Bidean» eta interhospitalarioak
Horregatik, abenduaren 9an, ESK sindikatuak mobilizazioa egin zuen Gasteizko Legebiltzarraren aurrean. Sindikatuaren mezua honela laburbildu zuten: «ezinbestekoa da Lakuak urrats bat aurrera egitea eta egungo eredua eraldatzea, sistema publiko, kalitatezko eta langileen zein herritarren onerako izango den baten alde».
Muñozek beste erkidego batzuetako antolaketa eredua ere aipatzen du, bereziki “interhospitalario” deituriko anbulantzien figura: hemen faltan sumatzen dela dio. Nafarroan, adibide gisa, uda honetatik anbulantziak ez daude pribatizazioaren esku, eta enpresa publiko baten bidez kudeatzen dira: Bidean.
Azken puntu gisa, Muñozek arrisku operatibo bat jartzen du adibide: ospitaletik ospitalerako garraio bat egin behar denean, «hemen anbulantzia bat kentzen diogu jendeari» eta horrek erantzuteko gaitasuna murrizten duela dio. Horren harira, beste kritika zehatz bat ere egiten du: halako zerbitzu jakin batzuetarako, Osakidetzak langileak bilatzeko erabiltzen duen modua «Telegram talde baten bidez» egitea dela.
