Azken hamarkadetan etxebizitza erostea zaila bihurtu da gero eta herritar gehiagorentzat, eta alokairuak hartu du protagonismoa Hego Euskal Herrian. EITB Datak egindako azterlan baten arabera, azken hamar urteetan sei puntu igo da alokairuan bizi diren etxebizitzen kopurua, bai EAEn, bai Nafarroan, bai Espainia osoan.
Euskal Autonomia Erkidegoan, gaur egun, 151.994 etxebizitza daude alokairuan, eta azken urteotan 10.000 bat gehitzen dira urtero. Horrek esan nahi du hamar urteko epean alokairuaren pisua %10etik %16ra igo dela. Nafarroan ere joera antzekoa da: guztizkoaren %16,8 dira errentan dauden etxebizitzak, guztira 45.317.
Espainiako Estatuan, berriz, 4 milioi etxebizitza inguruk osatzen dute alokairuaren merkatua, eta horrek guztizkoaren %20,4 suposatzen du.
Alokairuaren prezioak gora, erosotasuna behera
Alokairuak presentzia handiagoa badu ere, prezioak ez dira atzean geratu. EITB Dataren azken kalkuluen arabera, EAEn ordaintzen den batez besteko alokairua 820 euro ingurukoa da, 2016an baino 200 euro gehiago.
Lurraldeen artean desoreka handiak daude: Gipuzkoan ordaintzen da gehien, 854 euro inguruan; Bizkaian, 814 euro inguruan kokatzen da; eta Araban, 747 eurotan. Gipuzkoako alokairua, hortaz, Arabakoaren aldean %14 garestiagoa da.
Adituek azaldu dute joera honek zerikusia duela eskariaren gorakadarekin, soldaten geldialdiarekin eta etxebizitza publikoaren eskaintza urriarekin. Horrek, batzuen ustez, «familia askoren bizi-kalitatean eragin zuzena du, etxebizitza ordaintzeko zailtasunak gero eta handiagoak baitira».
Etxebizitza gehienak partikularren esku daude, ez funts handienetan
EAEko alokairu-merkatuaren ezaugarri bereizgarrienetako bat da jabetza nagusiki partikularren esku dagoela. Hamarkada honetan asko hitz egin da “jabe handiez” eta inbertsio-funtsei buruz, baina datuek bestelako irudia erakusten dute: hamar etxebizitzetatik bederatzi jabe txikienak dira.
Etxe horien %97 norbanakoen jabetzakoak dira, eta soilik %3 enpresenak. Horien artean, jabeen %84k alokairuan etxebizitza bakarra dute, %16k bi eta lau artean, eta %1ek baino ez bost baino gehiago.
Horrek esan nahi du alokairuaren merkatuaren kontrola ez dagoela finantza-funtsen edo enpresa handien esku, baizik eta familia ertain eta partikularren esku, batez ere hiri-inguruneetan.
Gazteak, alokairuaren belaunaldia
Joera hau, neurri handi batean, belaunaldi aldaketa baten ondorio da. Gazte askok ez dute etxebizitza erosteko aukerarik, ezta hipotekaren baldintzak betetzeko modurik ere. Lan-prekarietatea, soldata baxuak eta bizitzaren garestitzea direla eta, alokairuak bihurtu du aukera bakarra gazteentzat eta bikote gazteentzat.
Horrez gain, mugikortasun handiagoa eta lan-ziurgabetasuna ere badaude eredu-aldaketa honen atzean. Etxea erostea baino, gero eta gehiagok aukeratzen dute alokairuan bizitzea, egoera pertsonalak azkar alda baitaitezke.
Prezioak kontrolatzeko beharra, erronka nagusia
Euskal erakundeek erronka handia dute aurrean: alokairuaren prezioak egonkortzea eta merkatu eskuragarriago bat sortzea. Politika publikoek bide hori indartu nahi dute, batez ere gazteei eta familia berriei etxebizitza duin bat eskuratzeko aukera emateko.
Adituek ohartarazi dute, halere, alokairuaren hazkundeak ez duela soilik ondorio ekonomikoa, baizik eta soziala ere baduela: «Etxebizitza bat ordaindu ahal izatea oinarrizko eskubidea bihurtu behar da, ez luxua».
Epe laburreko etxebizitzen eragina
Azken urteetan, alokairuaren garestitzearen beste arrazoi bat turismoak izan du. Epe laburreko etxebizitzen (Airbnb eta antzeko plataformen) hazkundeak presio handia sortu du hiri turistikoetan, batez ere Donostian eta Bilbon. Ondorioz, bertako herritarrek gero eta zailago dute alokairu eskuragarria topatzea.
Egoera horrek piztu du eztabaida soziala eta politikoa, eta gero eta gehiago dira etxebizitza erabilera mugatzeko neurriak proposatzen dituzten ahotsak.
Etxebizitza eredu berri baten atarian
EITB Dataren arabera, Hego Euskal Herriko sei etxetatik bat dago gaur egun alokairuan. Joera horrek, itxuraz, ez du atzera egingo, eta datozen urteetan alokairua izango da etxebizitza-eredu nagusietako bat.
Horrek ez du zertan negatiboa izan, adituek diotenez, baldin eta «merkatuaren oreka soziala eta prezioen kontrola bermatzen badira». Bitartean, alokairuak gizartearen errealitate berria marrazten jarraitzen du: gero eta herritar gehiagok ez dute etxebizitza erosten, baizik eta alokatzen.
