1975eko udazkenean, Francoren osasunak behera egin zuen erritmo etengabean, eta haren egoera klinikoak frankismoaren beraren nekea erakusten zuen. Herrialdea gatazka sozial eta ekonomikoen zurrunbiloan murgilduta zegoen, grebak hedatzen ari ziren unibertsitateetan eta nazioarteko presioak —bereziki Sahara inguruko krisiaren ondorioz— erregimenaren isolamendua areagotu zuen. Giro nahasi horretan hasi zen diktadorearen azken atzerakada.
Aurreneko sintomak: ospakizun publiko batetik oheko isolamendura
Urriaren 12ko ekitaldi ofizialetan parte hartu eta berehala, Francok nekea eta deserosotasuna erakutsi zizkien ingurukoei. Ordura arteko ohiko agerraldi publikoek ez zuten bere benetako egoera erakusten, baina egun hartan ingurukoek argi ikusi zuten zerbait aldatzen hasia zela.
Handik gutxira, medikuek lehen azterketak egin zizkioten, eta bihotzeko arazoak pilatzen ari zirela ondorioztatu zuten. Horrek guztiak, gainera, bere ekintza-gaitasun politikoa gero eta gehiago mugatzen hasi zen, eta erregimenaren barneko tentsioak areagotzeko katalizatzaile bihurtu zen.
Aginpideari eusten saiatuz, osasunak amore ematen zuenean
Egoera kezkagarria izan arren, urriaren 17an Ministro Kontseiluaren burua izaten jarraitu zuen. Bilerako parte-hartzea, medikuen iritziz, arriskutsua zen. Izan ere, bileran zehar botika injekzioak eman behar izan zizkioten, bihotzaren egoera egonkortzeko. Une hura askorentzat sinbolikoa izan zen: agintea bere eskuetan mantendu nahi zuen bitartean, bere gorputzak uko egiten hasi zitzaion.
“Gripea” ofizialki, baina zurrumurruen atzean bestelako kezka
Urriaren 20an, bere eguneroko lan-agendaren zati handi bat bertan behera utzi zutela jakin zen. Gobernuak azalpen neutro bat plazaratu zuen —gripe arrunt bat—, baina ingurukoek ez zuten sinesten. Egun hartan bertan, osasun taldeak baltsamatze-lanetarako talde espezializatu baten beharra planteatu zuen, egoera okertu zitekeelakoan.
Aldaketa horren ostean, bihotzeko oso larria pairatu zuen gauez, eta Arias Navarro gobernuburuari presazko abisua eman behar izan zioten: diktadorea heriotzaren atarian zegoen.
Nazioarteko arreta eta eguneroko buletinak: erregimenak kontakizuna kontrolatu nahi
Egoerak ez zuen atzerantz egin eta, hiru egun geroago, lehen adierazpen ofizialak zabaldutako datuak lausotuta plazaratu ziren. Gobernuak ez zuen bere benetako ahultasuna onartu nahi. Bitartean, nazioarteko prentsak —urriaren 24tik aurrera— argi eta garbi adierazi zuen: Franco amildegiaren ertzean zegoen.
Presio mediatikoak eraginda, gobernuak informazio doitu bat zabaltzen hasi zen egunero. Erregimenak kontrolatu nahi zuen kontaketa, agintearen trantsizioa prestatzeko fase ezinbestekoan.
Boterearen trantsizioa martxan: Juan Carlosen aktibazioa
Urriaren 30ean, egoeraren larritasuna ikusita, Juan Carlos printzeak estatuburuaren funtzioak bere gain hartu zituen. Une historiko hura izan zen Espainian trantsizioaren atarian gertatu zen lehen aldaketa instituzional handia.
Azaroa: gorputzaren kolapsoa eta azken ebakuntzak
Azaroaren 3an odoljario ikaragarria izan zuen, eta jauregian bertan egin behar izan zioten ebakuntza inprobisatua. Baldintza kaskarreko espazio batean jardun zuten, eta argindarra ere eten zen prozeduran zehar. Harritzekoa bada ere, oraindik ez zen azkena izan.
Laster, beste odoljario batek ospitaleratzea ekarri zuen, eta, La Pazen, urdailaren zati handi bat erauzi zioten. Peritonitisa eta infekzioak bata bestearen atzetik etorri ziren, eta azaroaren 14an medikuen pronostikoa garbia zen: «oso larria» zen egoera, eta medikuek ez zuten esperantza handirik.
Azken ahaleginak eta bukaera ezin saihestuzkoa
Azaroaren 18an, egoerak behera egin zuen berriro. Arnasketa lagundua, gorputzaren tenperaturaren jaitsiera eta botika indartsuak erabili arren, agonia ez zen eten. Ingurukoek bazekiten bukaera oso hurbil zegoela.
Bi egun geroago, 1975eko azaroaren 20an, arratsaldeko 17:25ean, medikuen azken ohar ofizialak jakinarazi zuen: Franco hil zen, bihotz-geldialdi baten ondorioz, peritonitisak eragindako shock toxikoak larrituta.
Horrela amaitu zen Espainiako XX. mendeko agintaritza autoritario luzeena.
