Azkenaldian, sare sozialetan mezuak idazterakoan jende askok egiten duen ariketa ez da ideia ondo formulatzea bakarrik: hitz batzuk nola saihestu pentsatzea ere bada. Ez da gutxitan entzuten “ez idatzi hori, bestela ez dizute zabalduko” edo “horrela jarri, ezabatu egiten dutelako”. Batzuek argitalpena desagertu zaiela kontatzen dute; beste batzuek, aldiz, ohartzen dira bideoak edo postak espero baino askoz gutxiago ikusten direla. Ondorioa bera da: algoritmoen aurrean, hizkuntza moldatzeko joera gero eta ohikoagoa da.
Debekua ukatua, kontrola sentitua
Plataforma handiek —Youtube, Meta eta TikTok-ek— publikoki ukatu egiten dute hitz zehatzengatik zentsura edo debeku automatikoa egiten dutenik. Hala ere, sareetan dabiltzan askok kontrako sentsazioa dute, bizipenetan oinarrituta. Horregatik, eztabaida ez da “hitz zerrenda sekretu” batean gelditzen: aditu batzuen arabera, enpresek maizago mugatzen dituzte eduki mota jakin batzuk, hitz isolatuak baino. Eta interpretazioetan bi arrazoi errepikatzen dira: batetik, enpresen «agenda politikoak» eragina izatea; bestetik, iragarleentzako espazioa “garbitu” nahi izatea, arriskutsuak edo deserosoak iruditzen zaizkien gaiak bazterrean utzita.
Emaitza praktikoa hizkuntza berrasmatzea da. Munduko hizkuntza askotan ikusten da, eta formula ez da beti bera: batzuetan sinonimoak bilatzen dira, beste batzuetan hitza zuzenean kentzen da, eta gero eta sarriago letrak eta zenbakiak nahasten dira kode moduan. Helburua ez da estetika; “irakurketa automatiko” bati tranpa egitea da. Horregatik agertzen dira «s3x4a» bezalako formak, «sexua» hitza idatzi gabe esateko. Kanpotik xelebrea bada ere, estrategia da: detekzio-sistemek “gako-hitzak” harrapatu ez ditzaten.
Plataformen arteko lehiaren itzala: beste toki bat aipatu ezin?
Autozentsurak, gainera, ez omen du beti eduki “sentikorrarekin” zerikusirik. Sareetako zenbait erabiltzailek susmo bat partekatzen dute: beste plataforma baten izena aipatzeak ere zigorrak ekar ditzakeela, plataformek ez dutelako erabiltzaileak “kanpora” bultzatu nahi. Horregatik, batzuek ez dute izenik idazten, edo erreferentziak lausotzen dituzte: “beste sare batean” esanez, edo siglak eta itzulbirak erabiliz, algoritmoak identifika ez dezan.
Euskarak ere kolpatuta: Janire Atxurrak kontatutakoak
Hizkuntzaren auziak are ageriago uzten du arazoa. Duela hilabete batzuk, Janire Atxurrak TikToken bizitakoa azaltzen du, eta bere esperientziak azaltzen du moderazio automatikoak nola egin dezakeen kale hizkuntza batekin ere. Sortzaileak egoera «frustragarria» dela dio, eta are gehiago: «euskarazko edukiak sortzeko gogoa kentzen dutela».
Haren arabera, bideoak egitea eta editatzea denbora handia eskatzen du, eta arrazoirik ikusi gabe ezabatzen dizkiotenean, amorrua sortzen zaio: «Pare bat egunetan jarraian bideoak ezabatu zizkidatenean, euskaraz gehiago ez egitea pasa zitzaidan burutik. Izan ere, denbora eskatzen du bideoak egiteak, zer esanik ez editatu behar badira. Ezer txarrik izan gabe, bideoak ezabatzeak amorrua ematen du. Hala ere, egoskor jarraituko dut euskarazko bideoak egiten, eta kontua kendu behar badidate, ken diezadatela».
Atxurrak ez du bideoen desagerpena bakarrik aipatzen; iruzkinen gaineko kontrolarekin ere topo egiten duela kontatzen du. Bere esanetan, euskarazko iruzkin ugari eskuz onartu behar izaten ditu, «TikToken algoritmoak ez dituelako ulertzen eta iraingarriak direla pentsatzen duelako». Eta adibideek erakusten dute arazoa ez dela beti eduki gatazkatsuan: zuzenekoetan, jarraitzaileen mezu arruntak ere ezabatu izan dizkiote, hala nola «Zer ari zara afaltzen?» edo «Bermeokoa zarela uste nuen», “iraingarritzat” jota.
Hori ez da soilik zentsura-sentsazio bat: interakzioa murrizten bada, bideoaren hedapena ere baldintzatzen da, Atxurrak berak gogorarazten duen bezala: «Iruzkinak dituzten bideoak gehiago zabaltzen ditu TikTok-ek, eta jendearekin elkarreraginean aritzeko aukera ere ematen du».
Azken ondorioa: erabiltzaileak moldatzen dira, ez sistemak
Praktikan, sareetako jokalekua honela geratzen da: plataformek debekua ukatzen duten bitartean, erabiltzaileek hizkera berriak asmatzen dituzte, esaldiak bihurritzen dituzte eta hitzak “mozorrotzen” dituzte, algoritmoaren aurrean ez galtzeko. Eta hizkuntza gutxitu edo sistemek ondo “irakurtzen” ez dituzten hizkuntzen kasuan, arazoa are handiagoa izan daiteke: autozentsura ez da aukera estetiko bat, biziraupenerako ohitura baizik.
