Ikastetxeetako jantokietan eskaintzen dena eta haurrek benetan jaten dutena ez datoz beti bat, eta arrakala horrek elikadura gomendioak hankaz gora jar ditzake. Hori da Bizkaiko hamar ikastetxetan egindako ikerketa baten ondorio nagusietako bat: platerak diseinatzean araudia betetzeko asmoa egon arren, emaitza praktikoak ez du beti helburua lortzen.
Azterlana Microfluidics & BIOMICS Klusterrak, Neuropsikofarmakologia taldeak eta Biobizkaiak bultzatu dute, eta Euskal Herriko Unibertsitateko (EHU) talde batek gidatu du; Naiara Martinez Medikuntza eta Erizaintza Fakultateko irakasleak zuzendu du lana. Ikertzailearen esanetan, funtsezkoa da “papereko menutik” harago joatea: «Gure helburua zen benetan ematen eta jaten denaren diagnostikoa egitea, aldaketarik egin behar bada nondik jo jakiteko».
Argazkien bidezko “benetako kontsumoaren” neurketa
Ikerketa egiteko, bost ikastetxe publikotan eta beste bost itunpekoetan jarri dute arreta. Ez dute soilik errezeta edo planifikazioa neurtu: jantokira joan dira, eta haurrek jan aurretik zein ondoren plateren irudiak hartuta, zer zerbitzatu, zer kontsumitu eta zer bukatu den zakarretan kalkulatu dute.
Logika sinplea da, baina ondorioz bete-betea: menuak orekatua izan daiteke teorian, baina haurrek osagai jakin batzuk baztertzen badituzte, balio nutrizionala desitxuratzen da. Horregatik nabarmendu du Martinezek bazterketari erreparatzea ezinbestekoa dela: «Zer irensten eta zer baztertzen duten ikustea, zer eskaintzen zaien ezagutzea bezain garrantzitsua da».
Barazkiak eta lekaleak: plateretik kanpora sarri
Datuetan, ohiko patroia agertu da: barazkiak eta lekaleak dira gehien uzten direnak. Aztertutako menuen %12,2tan, plateraren laurdena baino gehiago jan gabe geratu da. Eta barazki eta lekaleekin, umeen erdiak baino gehiagok gutxienez %25 bazterrean uzten du.
Horrek berehala dakar beste ondorio bat: haurrek gomendatutakoak baino bitamina, zuntz eta burdin gutxiago irensten dituzte, platera osorik bukatzen ez denean “oreka” ez delako benetan oreka.
Desoreka nutrizionala: gehiegi alde batetik, gutxiegi bestetik
Ikerketak menuen osaerari begiratuta ere arazo bat identifikatu du: proteina, gantz eta sodio mailak gomendioen gainetik agertzen dira; karbohidratoak eta zuntza, aldiz, motz geratzen dira. Martinezek irakurketa orokorrago bat ere egin du, jantokietan ikusten dena gizartearen joera zabalagoekin lotuz: «Jangeletan ikusten dena gizartearen elikaduraren isla da», eta dieta mediterraneo tradizionaletik urruntzeak eragina duela iradoki du.
Energiaren banaketan ere alde nabarmena aurkitu dute: jantokiko bazkariak egun osoko energiaren %30 ematea litzateke egokiena, baina aztertutako plateren ekarpena %40raino iristen da.
Jasangarritasuna: ez da nutrizio kontua bakarrik
Azterlanak beste leiho bat ireki du: ingurumen-inpaktua. Ez dute soilik hondakinetan amaitzen den janaria kontatu; CO2 emisioak ere kalkulatu dituzte. Ikerketan azpimarratu dute haragiak, oro har, emisio handiagoak eragiten dituela, eta, menuek proteina gehiegi dutela ikusita, Martinezek egokitzapen bat proposatu du: landare-jatorriko proteina gehiago erabiltzea, platerak orekatzeaz gain jasangarriago bihurtzeko.
Egokitzapenak, umeen errealitatetik abiatuta
Ondorioen harira, ikertzaileek ez dute “debekuen” bidea jarri mahai gainean, baizik eta eguneroko praktikatik abiatutako moldaketak: barazkiak aurkezteko modua aldatzea (adibidez, pure edo formatu erakargarriagoetan), edo umeek ondo onartzen dituzten animalia-jatorriko elikagai batzuk zentzuz txertatzea, arrautzak kasu.
Azken mezua argia da: jantokietako menua ez da soilik planifikazio taula bat; haurren plateretan gertatzen denak erabakitzen du elikadura zein puntutaraino den osasungarria, orekatua eta, bide batez, jasangarria.
