Euskal Herrian, azken urteotan, errausketa nagusitu da ehorzketa tradizionalaren aurrean. Aspaldian gutxiengoa zen aukera (%30-40), baina gaur egun hiri askotan gehiengo bilakatu da, eta zenbait kasutan %80raino iritsi da. Joera hori ez da homogeneoa: landa-eremuetan oraindik lurperatzea da nagusi, baina hiriburuetan eta ingurune urbanoetan errausketa da gero eta ohikoena.
Iruñeko Udalak plazaratutako datuek joera horren argazki zehatza eskaintzen dute: 2024an hildakoen %84 erraustu ziren, eta aurten ere antzeko ehunekoa izaten ari da. Aldiz, Baztan bezalako eskualdeetan, ohitura zaharrak tinko dirau, eta hildakoen %90 lurperatzen dira oraindik.
Arrazoi sozial eta ekonomikoen uztarketa
Adituen arabera, joera horren atzean bi faktore nagusi daude. Batetik, bizimoduaren aldaketa: gaur egungo gizarteak ez du lehengo lotura sinboliko eta emozional bera hilerriekin; gero eta jende gehiagok ez du hara bisitatzera joateko ohitura. Bestetik, kostuari lotutako arrazoiek ere pisu handia dute: errausketa, hasieran, garestiagoa izan daitekeen arren, hilobiaren alokairua edo mantentze gastuak saihesten direnez, epe luzera merkeagoa da.
Baina errausketaren aldeko hautua egiten duten askok zalantzak izaten dituzte ondoren: zer egin errautsekin? Gehienetan, etxean gordetzen dira, kolunbarioetan uzten dira edo mendian zabaltzen dituzte, nahiz eta azken aukera horrek legezko ñabardura ugari izan.
Araudi lauso baten ondorioz, askotariko praktikak
Euskal Autonomia Erkidegoan indarrean dagoen 2004ko hileta-jardueraren arautegiak ez du zehazten errautsak non eta nola zabaldu daitezkeen, eta hori dela eta, udal bakoitzak bere araudia du. Batzuek onartzen dute errauts-ontziak gune publikoetan jartzea edo plaka oroigarriak ipintzea, baina beste askok debekatu egiten dute. Hori dela eta, udal mailako araudia ezagutzea gomendatzen da erabakia hartu aurretik.
Gainera, ingurumenean izan dezakeen eraginagatik, beste estatu batzuetan debekatua dago errautsak mendian edo itsasoan zabaltzea. Euskal Herrian, ordea, zulo legal baten eremuan gaude: ez dago debekurik, baina ezta baimen espliziturik ere.
Oroitzapenaren basoak eta lorategi ekologikoak: heriotzaren estetika berria
Azken urteotan, hilerritik kanpoko alternatibak indartzen ari dira: errautsen lorategiak eta oroitzapenaren basoak. Espazio hauek aukera ematen diete familiei senideei azken agurra naturaren erdian emateko, eta ingurumenarekiko errespetua eta espiritualtasun lasaia uztartzeko.
Bilbok izan zuen ekimenaren aitzindaria 2015ean, Derioko hilerrian sortu zen oroitzapenaren basoarekin. Erramu arbola baten inguruan antolatutako gune zirkular batean, errautsak zabaldu eta ur-laino fin baten bidez lurrera xurgatzen dira. Harrizko jarlekuak eta azalez estalitako zorua dira lekuaren ezaugarri nagusiak.
Gasteizko El Salvador hilerrian, berriz, harriz estalitako lorategi berezi bat dago, ureztatze-sistemak lagunduta. Hildakoen izenak metalezko plaka orokor batean gordetzen dira, eta gunea isiltasunez eta sinpletasunez betea dago.
Bide beretik, Abadiñok 2023an inauguratu zuen bere errautsen lorategia, Trokaz Donearen elizaren atzean. Altzairuzko egitura batez egina eta errekarri zuriz betea, ur-lainozko sistemak errautsak poliki-poliki xurgatzen laguntzen du. Granitozko plaka bertikal batean jasotzen dira hildakoen izenak, eta Udalak herritarrei dei egin die zerbitzu hau erabiltzeko, «ingurumena errespetatzeko eta araudia betetzeko biderik egokiena» delakoan.
Gainera, Abadiñoko hilerria bera Bizkaiko hilerri arkupedunen ereduko pieza da, 1854an eraikia eta neoklasizismoaren azken garaian Rafael Zavala eta Pedro Jose de Astarberen eskutik. «Heriotzak pertsona guztiak berdin bihurtzen ditu» printzipioan oinarrituta, ez dio inori lehentasunik ematen, eta espazio sinple baina dotorea osatzen du.
Errausketaren erro historikoak
Askok pentsatzen dutenaren aurka, errausketa ez da ohitura berria. Giza errausketaren lehen aztarnak K.a. 3000. urtekoak dira, eta antzinako Grezia eta Erroman ohiko praktika izan zen. Euskal Herrian ere badira garai hartako aztarnak: Irungo Xantalen ermitan 106 ontzi aurkitu dira, Auritzeko Zalduan 92 eta Bizkaiko Solluben beste nekropoli bat, guztiek Kristo ondorengo lehen mendeetan datatuak.
Garai hartan, gorpua zurezko sutan erretzen zen, eta errautsak zeramikazko ontzietan lurperatzen ziren, hildakoaren objektu pertsonalekin batera. Kristautasuna zabaldu zenean, ordea, ohitura hori desagertu egin zen, eta hilobi arruntak nagusitu ziren milaka urtez.
Errausketa modernoa XIX. mendeko mugimendu higienistetan berragertu zen, gorpuak erretzeko labe mekanikoen asmakizunari esker. 1963an, Pablo VI.a Aita Santuak errausketaren kontrako debekua altxatu zuenean, Eliza Katolikoak onartu egin zuen erritu hori. Ordutik, kolunbarioak eta horma-hobiak elizetan eta hilerrietan txertatu dira ohiko egituraren parte gisa.
Pandemiak bizkortutako aldaketa soziala
Azkenik, Covid-19aren pandemiaren garaian, errausketa are gehiago hedatu zen. Osasun-segurtasuneko neurriak eta heriotza kopuruaren igoerak errausketa aukera nagusi bihurtu zuten, eta joera hori ez da itzuli.
Gaur egun, Euskal Herriko hiri gehienetan errausketaren aldeko hautua da gehiengoa, eta ohitura honek heriotzaren inguruko kultura bera eraldatzen ari da.
Heriotzaren ikuspegi berria
Euskal gizarteak heriotzarekiko duen harremana aldatzen ari da: lehen ehorzketa zen azken errituaren sinboloa, gaur, ordea, errausketa da bizitzaren amaierari buruzko ikuspegi berriaren adierazgarri nagusia. Oroitzapenaren basoak, lorategi ekologikoak eta kolunbario modernoak ez dira soilik azpiegiturak; heriotzaren kultura berri baten isla dira, isiltasuna, natura eta oroimena uztartzen dituzten guneak.
