Euskal Herriko Unibertsitateko (EHU) IBeA ikerketa taldeak Irati basoko ingurumen-kalitatea aztertu du, eta bertako liken eta goroldioetan kutsatzaile toxikoak detektatu ditu. Egindako ikerketaren arabera, kutsadura ez da gaur egungo iturri bakar batetik datorren fenomenoa, baizik eta hainbat jatorri dituela: hiri-inguruneetatik iristen diren substantziak, nekazaritzan egiten diren errekuntzetatik eratorriak eta duela hamarkada batzuk debekatutako produktu kimikoen aztarnak.
Ikerketa metodoa eta aurkitutako kutsatzaileak
Azterketa egiteko, bi landare espezie erabili dituzte bio-monitore gisa, hau da, inguruko airearen kalitatearen adierazle moduan:
- Parmelia sulcata likena
- Hypnum cupressiforme goroldioa
Ikertzaileek hiru kutsatzaile mota nagusi aztertu dituzte:
- Hidrokarburo polizikliko aromatikoak (PAH): Errekuntza-prozesuetan sortzen diren substantziak.
- Poliklorobifeniloak (PCB): Iraganean isolatzaile elektriko gisa erabilitako eta egun debekatuta dauden produktuak.
- Pestizida organokloratuak (OCP): Aspaldian nekazaritzan erabili ziren, baina gaur egun debekatuak dauden produktu kimikoak.
Emaitzen arabera, PAH maila da nabarmen handiena, eta horrek adierazten du errekuntza-prozesuek eragin zuzena dutela airearen kalitatean.
Zein da kutsaduraren jatorria?
Zientzialariek uste dute kutsaduraren jatorria hiru faktore nagusitan bana daitekeela:
- Hiriguneetatik datorren kutsadura: Haizeak kilometro askotara garraiatutako partikula kimikoak.
- Nekazaritzako errekuntzak: Pirinio inguruetan egiten diren erreketa kontrolatuen eragina.
- Iraganeko industria-jarduerak: Duela urte batzuk erabiltzen ziren pestizida eta isolatzaile elektrikoen aztarnak.
EHUko Alberto de Diego ikertzailearen hitzetan: «Konposatu organiko iraunkorren kontzentrazio esanguratsuak aurkitu ditugu, baina ez beste leku batzuetan neurtutakoak baino handiagoak».
Hala ere, Ainara Gredilla ikertzaileak ohartarazi du: «Kutsatzaile hauek atmosferaren bidez distantzia oso luzeetara iritsi daitezke eta ingurumenean metatzeko gaitasuna dute, organismo bizidunek barneratu eta pilatzen baitituzte».
Ondorioak eta etorkizuneko erronkak
Irati basoa Europako pagadi eta izeidi babestuen artean dago, eta ingurune natural garbitzat hartzen da. Hala ere, ikerketak erakutsi du airearen kalitatea ez dela osoki isolatua, eta inguruko faktoreek eragina dutela bertan.
Ikertzaileek adierazi dutenez, kutsadura ez da soilik bertako arazoa, baizik eta ingurumen globalaren erakusgarri: «Kutsatzaile kimikoek ez dute mugarik; sortzen diren lekutik oso urrunera iristeko gaitasuna dute».
Horregatik, zientzialariek kontrol-neurriak indartzea eta ikerketa gehiago egitea proposatu dute:
- Urteko garai ezberdinetan kutsadura-mailak alderatzea
- Errekuntza-prozesuen eragina neurtzea eta murrizteko neurriak hartzea
- Duela hamarkada batzuetako kutsadurak gaur egun oraindik nola eragiten duen ikertzea
Azkenik, IBeA taldeko kideek argi dute: «Gaur egun arriskutsuak ez badira ere, kutsatzaile toxikoak denboran zehar pilatu daitezke, eta horrek etorkizunean arazoak sor ditzake».
Horregatik, ingurumen-kudeaketa egokia eta etengabeko jarraipena funtsezkoak izango dira Irati basoa bere osotasunean babesteko eta airearen kalitatea bermatzeko.
