Inteligentzia Artifizialaren (IA) garapen azkarrak energia eta ur kontsumo handia eragiten duela aski ezaguna bada ere, gutxiago hitz egiten da beste ondorio larri bati buruz: zabor elektronikoaren ekoizpen masiboa. Arazo honek, gainera, birziklatze zail eta garestia du atzean, eta metalezko baliabide kritikoen galerarekin eta kutsadura areagotzearekin lotuta dago.
Txipeen bizitza laburra, ondorio iraunkorrak
IA sortzaileen ereduek edukia ekoizteko behar dituzten txip grafikoen eskariak gora egin du, eta horrek zabor teknologikoaren bolumena areagotu du. «Txip horien bizi-zikloa 3 eta 5 urte artekoa da. Epe hori igaro eta askotan lehenago ere, baztertu egiten dira», azaldu du Ana Valdivia ikertzaileak, Oxfordeko Unibertsitateko Internet Institutuko irakasleak.
Txip horiek birziklatzeko prozesua ekonomia aldetik bideraezina da askorentzat, eta horregatik, askok amaitzen dute erreta, ingurumenari kalte eginez, edo zabortegietan. Nazio Batuen Unibertsitatearen arabera, 2022an 62 milioi tona zabor elektroniko sortu ziren munduan, eta horietatik soilik %22 birziklatu zen.
Metalezko baliabide kritikoak, geopolitikaren erdigunean
Zabor elektronikoa ez da arazo soilik: aukera ere bada baliabide preziatuak berreskuratzeko. «Oinarrizko lehengai iturri garrantzitsua da zabor hori», azpimarratu du CSICeko Ikerketa Metalurgikoen Zentroko Felix Antonio Lopezek. Bere esanetan, kobrea, eztainua, zilarra, urrea, paladioa edo nikela bezalako materialak erauzi daitezke.
Europako Batasunak meategien azterketa bultzatzen duen arren, Lopezek dio ezinbestekoa dela «bizitza-zikloaren amaieran material horien birziklapena inposatzen duten politika argiak» ezartzea. Bestela, «beste herrialde batzuen mendekotasuna ez da murriztuko».
Espainian, RC-Metals proiektuaren bidez, CSICek Europan bakarra den planta pilotua instalatu du zabor elektronikoko metalak berreskuratzeko eta balio handiko aleazio berriak fabrikatzeko. Planta hau Atlantic Copper enpresak Huelvan garatzen ari den CirCular proiektuaren lehen pausoa da.
Eraginkortasun handiko birziklatzeak
Movilex da zabor elektronikoaren birziklapenaz arduratzen den enpresetako bat, eta Espainia, Portugal eta Latinoamerikan dihardu. Enpresaren zuzendari Luis Garcia-Torremochak azaldu duenez, «gailu askotan %99ko birziklagarritasunera iristen gara». Haren hitzetan, industriak oraindik bide luzea du arau eta estaldura mailan hobetzeko, baina sektorea «lehiakorra eta berritzailea» dela dio.
Hausnarketarako unea
Valdivia irakasleak, berriz, zirkulartasunaz harago, IAren azpiegitura berrien hazkundea «gelditzea» proposatzen du. «Gizarte moduan hausnartu behar dugu zein teknologia eta azpiegitura nahi ditugun eta komunitateari benetan onura ekarriko diotenak zeintzuk diren», dio. Bere ustez, IA «ikuspegi kritiko batetik» aztertu behar da, ingurumen-inpaktua kontuan hartuz.
