Giza garuna ez da behin osatzen den organo bat: hazi, egonkortu eta, pixkanaka, zahartzen den sare dinamikoa da. Cambridgeko Unibertsitateko neurozientzialariek ikuspegi horretatik heltzen diote gaiari, eta 0 eta 90 urte arteko ia 4.000 pertsonaren garunak eskaneatuz, garuneko neuronen arteko konexioak nola antolatzen diren aztertzen dute. Konektibitatearen bilakaerari adi, lau inflexio-puntu edo mugarri nagusi bereizten dituzte, eta mugarri horiek oinarri hartuta, garunaren ibilbidea bost garapen fasetan antolatzen dute.
Datuak nondik datoz: difusiozko MRIak eta uraren mugimenduak ematen duen arrastoa
Azterketak ez du “adinen araberako” banaketa huts bat egiten; erabiltzen duen tresnak ere markatzen du begirada. MRI difusio-eskanerretatik ateratako datu-multzoak baliatzen dituzte, eta eskaner horiek garuneko konexio neuronalak mapatzen dituzte ur molekulak garun-ehunean nola mugitzen diren arakatuta. Modu horretan, garuneko komunikazio-bideak nolakoak diren eta denborarekin nola aldatzen diren irudikatzeko aukera dute, eta hortik ateratzen dute lau mugarri nagusiren identifikazioa.
Emaitzek garunaren garapena bost atal nagusitan banatzen dute, ikaskuntza eta egokitzapena etengabeak direlako eta etapa bakoitzean konexioen antolaketa bestelakoa delako. Honela geratzen da proposatutako kronologia: «umezaroa» jaiotzetik 9 urtera arte; «nerabezaroa» 9 urtetik 32ra; «heldutasun garaia» 32tik 66ra; «hasierako zahartzea» 66tik 83ra; eta «amaierako zahartzea» 83 urtetik aurrera. Banaketa horrek, egileen irakurketan, garuneko sareen portaeran agertzen diren aldaketa koherenteak jasotzen ditu, ez soilik egutegiaren arabera ezarritako muga sozialak.
Ikuspegi horrek kolokan jartzen du ohiko definizio zabaldua. Askotan, ingelesezko erabilerari jarraituta, nerabezaroa 13-19 urte tartera mugatzen dela pentsatzen da; ikerketa honek, ordea, nerabezaroaren hasiera 9 urtera atzeratzen du eta amaiera 32 urtera eramaten du. Hortaz, nerabezaroa ez da “institutuko urteak” bakarrik: garunaren antolaketan gertatzen den trantsizio luzeago baten izena da, heldutasunaren atean amaitzen dena.
Zer gertatzen da 9-32 tarte horretan: sareak fintzen dira eta komunikazioa eraginkorragoa da
Nerabezaroan, ikertzaileen arabera, garunaren komunikazio-sarea gero eta finago eta optimizatuago agertzen da. Konexioen arteko komunikazioa azkarrago eta leunago ezartzen da, bai eremu jakinen artean, bai garun osoan zehar, eta horrek trebetasun kognitibo sendoagoetarako joera ahalbidetzen du. Prozesu hori ez da bat-batean ixten: hogeita hamargarren hamarkadaren hasiera aldera amaitzen dela adierazten dute, eta hortik aurrera beste dinamika batek hartzen du lekukoa.
Helduaroa: egonkortasun luzea, eta “oreka” izendapena
32 urtetik aurrera heltzen da heldutasun garaia, eta azterketak dioenez, bost faseen artean luzeena da. Aurreko aroarekin alderatuta, garuneko arkitektura askoz egonkorragoa da, eta hurrengo hogeita hamar urteetan ez da inflexio-puntu handirik agertzen. Horregatik, fase honi «adimenaren eta nortasunaren oreka» esaten diote. Dena den, egonkortasun horren azpian mugimendua badago: poliki-poliki, garuneko eskualdeak indar gutxiagoz konektatzen hasten dira, gradualki, eta joera horrek zahartze-prozesuetarako bidea prestatzen du.
Ondorio nagusia: garuna etapa luzeetan berrantolatzen den sare bat da
Cambridgeko taldearen lanak iradokitzen du garunaren ibilbidea ez dela hiru etiketa sinpletan kabitzen. Ia 4.000 pertsonaren datuetan oinarrituta, difusiozko MRIaren bidez konektibitatea mapatuz, lau mugarri nagusi proposatzen dituzte eta bost fase zehazten: umezaroa (0-9), nerabezaroa (9-32), heldutasuna (32-66), hasierako zahartzea (66-83) eta amaierakoa (83tik aurrera). Horrela, nerabezaroaren mugak berridazten dira eta heldutasunari egonkortasunaren ideia ematen zaio, baina betiere garunak informazio berrira egokitzeko duen gaitasuna eta konexioen indarra denboran zehar aldatzen direla erakutsiz.
